John Halstead
Tekst nigdy wcześniej nie przetłumaczony zostanie tu przedstawiony
Pochodzenie Potrójnej Bogini Roberta Gravesa było przed nami ukryte, ponieważ tekst, na którym Graves najprawdopodobniej się opierał, nigdy nie został przetłumaczony na angielski… aż do teraz (naprawdę zapłaciłem łacinnikowi za tłumaczenie. Nie, nie śpię na pieniądzach; po prostu mam obsesję.)
Na Wasze nieszczęście, nie przedstawię tego cudownego tekstu aż do części trzeciej tej serii. (Ej, zapłaciłem za niego, i teraz mogę decydować, kiedy zrobić wielką odsłonę.)
Chciałem napisać ten esej od około siedmiu lat. Ostatecznie dwie rzeczy dały mi bardzo poprzedniego kopa: po pierwsze, miałem ostatnio okazję pogadać z Jasonem Monkey o Robercie Gravesie, kiedy Jason zaprosił mnie do programu radiowego Raise the Horns. Po drugie, Christopher Scott Thompson opublikował gościnny wpis na Sermons from the Mound, w którym przedstawia teorię, że Potrójna Bogini Gravesa wywodzi się z Trzech Brigit cyklu ulsterskiego Nory Chesson. To cudowny artykuł, zwłaszcza, jeśli interesują Was mity celtyckie.
Potrójna Bogini przejawia się w zmieniających się obliczach księżyca, które są trzy w jednym.
Jednak dwie rzeczy uderzyły mnie w artykule Thompsona. Po pierwsze, chociaż ma mocne argumenty za tym, że na Potrójną Boginię Gravesa wpłynęły celtyckie Brigid, nie mogłby być jedynym źródłem. Po pierwsze, Bigid nie wiązano z księżycem ani jego zmiennym obliczem. To, co sprawia, że Potrójna Bogini jest unikalna, to nie to, że jest ich trzy, ale że jest trzema w jednej (więcej o tym poniżej). Po drugie, Thompson pisze we wnioskach: “Chociaż wielu wiccan i innych neopogan przyjmuje bez zastrzeżeń teologię Potrójnej Bogini jako Panny, Matki i Staruchy, ta trójca nie ma wyraźnego precedensu w starożytnych mitach”. To jawna nieprawda, jak będę wykazywać w następnych pięciu postach (gotowi?).
Triady, Potrójności i Trójce
Zauważono, że wielu współczesnych pogan ma tendencję do bezkrytycznego wiązania każdego wystąpienia liczny trzy w starożytnym micie albo ikonografii z symbolem Potrójnej Bogini, przez co synkretyzują boginie, które nie pasują do schematu. Tak samo jak Freuda (i Hargrave’a Jenningsa) oskarżano o dostrzeganie wszędzie fallicznych symboli, współcześni poganie widzą wszędzie potrójne boginie. Nawet pobieżne przejrzenie pogańskich książek dostępnych w każdej księgarni to potwiedza. Nie jest to nowe zjawisko. G.W. Bowerstick (Hellenism in Late Antiquity) zwrócił uwagę na upodobanie późnych pogańskich pisarzy do identyfikowania trójc. W czasie Renesansu humaniści Pico i Ficino również poszukiwali trójc w pogańskich mitach. A autorzy Greckich Papirusów Magicznych wydawali się sądzić, że potrajanie bóstw sprawia , że są lepsze:
“Trójgłowa, trójgłosa Selene,
Z trzema czubkami głowy, trzeba obliczami, trzema szyjami
I bogini trzech dróg, która trzymasz
Niestrudzony ognisty płomień w trzech koszykach,
I która często odwiedzasz potrójną drogę
I władach potrójnymi dekadami …” (Hans Dieter Betz, Greek Magical Papyri in Translation)
Mojry (Parki) w “Złotej nici” Johna Melhuisha Strudwicka — przykład “triady”
Jednakże neopogańska Potrójna Bogini jest wyjątkowa pod tym względem, że jest trójcą albo trój-jednią, trzema w jednej. Faktycznie są trzy sposoby, w jaki tak zwane „potrójne boginie” (albo „potrójni bogowi”) mogą pojawić się w mitach i ikonografii: triady, potrójności i trójce. “Triada” odnosi się do trzech osobnych bytów, które łączy jakiś związek. Przykładem jest Zeus, Neptun i Hades, których łączy władza nad trzema obszarami kosmosu: niebem, morzem, podziemiami. Razem triada wyraża w pewnym ograniczonym stopniu pełnię czy doskonałość, ale nie jedność. Indywidualność członków triady nadal dominuje. Innym przykładem są celtyckie Brygid, które były patronkami poezji, kowalstwa i uzdrawiania, podobnie jak opowiadania Chesson „Trzy Brigid”. Trójfunkcyjni bogowie i boginie Georgesa Dumezila mogą być innym przykładem.
“Ogród Hesperyd” Sir Edward Burne-Jonesa — przykład “potrójności”
“Potrójność” odnosi się do jednego bytu o trzech postaciach. Wśród przykładów można znaleźć potrójne boginie (Matrony) kontynentalnej celtyckiej ikonografii, które pojawiają się jako trzy identyczne panny (do których nawiązuje Thompson w sowich wnioskach). Innym przykładem są wczesne wersje bogini Hekate, która pojawiała się we wczesnej sztuce greckiej jako trzy identyczne panny stojące wokół słupa. W potrójności członkowstwo grupy przyćmiewa indywidualizm członków grupy. Indywidualni członkowie potrójności stracili prawie cały indywidualizm na rzecz tożsamości grupowej, zatem wydają się identyczni lub prawie identyczni.
Triady i potrójności to dwa krańce spektrum, które sięga od pełnej indywidualności do pełnej jedności. Pomiędzy tymi biegunami znajduje się „trójjednia” czy „trójca”, trzy w jednym (by uniknąć mylenia z chrześcijańską koncepcją trójcy, będę używał terminu „trój jednia”). Trójjednia odnosi się do jednego bytu w trzech możliwych do odróżnienia osobach czy aspektach. Trójjednia różni się od triady tym, że całość trój jedni jest większa niż suma jej części, a od potrójności tym, że tożsamość całości (trójjedni) nie zawiera w sobie tożsamości części. Innymi słowy, jedności całości nie można wyrazić, kiedy brak indywidualności jednej z jej części.
Oczywiście, najlepszym przykładem trójjedności jest chrześcijańska Trójca: Ojciec, Syn i Duch Święty. Innym przykładem jest hinduskie Trimurti, trzy aspekty ostatecznej niepoznawalnej rzeczywistości, Brahman – Brahma (stwórca), Wisznu (utrzymujący) i Sziwa (niszczyciel). Podczas gdy jest wiele przykładów triad i potrójności w starożytnej sztuce i micie, prawdziew trój jednie są rzadkie. Potrójna Bogini Gravesa jest przykładem trój jedni, paradoksem trzech bogiń w jednej i jednej bogini w trzech.
Potrójna Bogini Roberta Gravesa
Potrójna Bogini Gravesa nie jest statyczną boginią o trzech postaciach, ale żywym procesem, związanym z fazami księżyca, porami roku i cyklem ludzkiego życia. Graves przeżył objawianie na temat Potrójnej Bogini pisząc Herkulesa z mojej załogi albo Wprawa po Złote Runo, w którym opisuje przewagę bogów olimpijskich nad Potrójną Boginią. Wyprawa po Złote Runo ukazała się w 1944, tylko cztery lata przez Białą Boginią. Graves tak opisuje tak Potrójną Boginię: „Dziewica, Nimfa i Matka – to wiekuista królewska Trójca wyspy; Bogini tedy, czczona tu w tych wszystkich postaciach jako Nowy Księżyc, Pełny Księżyc i Stary Księżyc, jest panującym bóstwem.”
Wyraźnie brakuje w tym opisie Potrójnej Bogini ciemnej fazy bogini, staruchy. Wiązanie przez Gravesa Bogini w aspekcie Matki ze Starym Księżycem sugeruje, że nie w pełni wówczas wypracował motywu Potrójnej Bogini.
W 1946 Graves opublikował Króla Jezusa. Tam opisał „Wielką Potrójną Boginię Księżyca”, którą utożsamiał z trzema postaciami bogini narodzin, miłości i śmierci. W tej opowieści przyjmowały postać Miriam (matki Jezusa), Marii Kelofasowej (potencjalnej żony Jezusa) i Marii Magdaleny (czarownicy, która jest adeptką starej religii bogini).
Potem w 1948 roku Graces opiblikował Białą Boginię. Wielu pogan nie zdaje sobie z tego sprawy, ale Graves opisywał potrójną Boginię w Białej Bogini na wiele sposobów, w tym jako:
- Matka / Oblubienica / Grabarka
- Panna/Nimfa/Starucha
- Panna/Matka/Starucha
(Zwróćmy uwagę, że określenia “Nimfa” i “Oblubienica” są dla Gravesa synonimami). Warto zauważyć, że to pierwsza z tych trójc (Marka/ Oblubienica/ Grabarka) głównie zajmuje Gravesa w Białej Bogini, ale to ostatnia (Panna/ Matka/ Starucha) ostatecznie została spopularyzowaną wersją Potrójnej Bogini w neopogańskim micie. Poetycki temat, który jest przedmiotem Białej Bogini Gravesa (Abo jednym z nich) jest “opowieść o narodzinach, życiu, śmierci i zmartwychwstaniu boga Rosnącego Roku. Rozdziały centralne opisują porażkę tegoż boga w walce z bogiem Chudnącego Roku o miłość kapryśnej, wszechpotężnej Potrójnej Bogini, ich matki, oblubienicy i grabarki.”
Najobszerniejszy opis Potrójnej Bogini przez Gravesa brzmi:
„Jako Bogini Podziemia parała się narodzinami, prokreacją i śmiercią. Jako Bogini Ziemi związana była z trzema porami roku – wiosną, latem i zimą: ożywiała drzewa i zioła, rządziła wszystkimi żywymi istotami. Jako Bogini Nieba była Księżycem w trzech jego fazach – nowiu, pełni i zanikania.(…) Jako nów bądź wiosna była ona dziewczyną, jako pełnia bądź lato – kobietą, jako księżyc ubywający bądź zima – staruchą.”
Widzimy tu że Potrójna Bogini Gravesa nie była triadą ani potrójnością, ale trój jednością, konkurującą z chrześcijańską trójcą: jest trzema w jednej, wciąż zmienną i objawiającą się na niebie (jako księżyc) i n ziemi (w porach roku) i w nas samych (w cyklu ludzkiego życia). W następnych postach prześledzę ewolucję grecko-rzymskiej Bogini Hekate / Diany, aż do osiągnięcia formy, która zainspirowała Potrójną Boginię Gravesa.